Thông điệp “Thiên Chúa giàu lòng thương xót” (8) - Gioan Phaolô II
(tiếp theo)
12. Phải chăng sự công bằng là đủ?
Điều dễ nhận thấy là trong thế giới ngày nay và trên một quy mô rộng lớn, ý thức về công bằng đã được thức tỉnh; và chắc chắn ý thức ấy làm nổi rõ hơn những gì đối nghịch với công bằng trong các quan hệ giữa con người với nhau, giữa những tập thể xã hội hay những “giai cấp”, cũng như giữa các dân tộc và các nước, và thậm chí giữa toàn bộ những hệ thống chính trị và trên toàn “thế giới” nữa. Trào lưu sâu xa và đa dạng đó mà nơi nguồn gốc của nó, ý thức con người ngày nay đặt để sự công bằng, trào lưu đó chứng nhận tính chất đạo đức của những căng thẳng và những xung đột đang tràn vào thế giới.
Giáo Hội chia sẻ với loài người thời chúng ta ước muốn nồng nàn và sâu sắc kia về một đời sống công bằng trên mọi phương diện và Giáo Hội cũng không bỏ qua việc suy nghĩ về nhiều mặt khác nhau của sự công bằng như đời sống của những con người và của các xã hội đòi hỏi. Sự phát triển học thuyết Công giáo về xã hội trong thế kỷ qua chứng thực điều ấy. Chính theo đường hướng của giáo lý này mà có việc giáo dục và đào tạo lương tâm nhân loại trong một tinh thần công bằng, cũng như có những sáng kiến riêng được triển khai trong tinh thần này, đặc biệt là trong khuôn khổ tông đồ giáo dân.
Tuy nhiên, có lẽ dễ nhận ra rằng, nhiều khi các chương trình vốn được xây dựng trên ý niệm công bằng và phải giúp thực hiện công bằng trong đời sống xã hội của các cá nhân, các tập thể và các xã hội thì trong thực hành lại bị lệch lạc đi. Mặc dù các chương trình ấy luôn tiếp tục tự xưng là dựa vào vẫn một ý niệm công bằng kia, kinh nghiệm chứng tỏ rằng nhiều khi những sức mạnh tiêu cực, như sự oán hận, thù ghét và thậm chí sự độc ác đã lấn lướt ý niệm công bằng. Khi đó, chỉ muốn dồn đối phương đến đường cùng, giới hạn tự do của họ, ép buộc họ phải chịu lệ thuộc hoàn toàn, trở thành lý do căn bản cho hành động, và điều này trái ngược với yếu tính của công bằng là tự bản chất, phải nhằm thiết lập thế bình đẳng và cân bằng giữa các bên tranh chấp. Cái loại lạm dụng ý niệm công bằng như thế và sự biến chất của ý niệm này trong thực hành cho thấy hành động con người có thể tách xa sự công bằng biết bao nhiêu ngay cả khi nó được khởi xướng nhân danh sự công bằng. Không phải vô cớ mà Đức Kitô đã khiển trách những kẻ nghe Người về việc họ trung thành với giáo thuyết Cựu Ước mà lại vẫn cứ giữ cái thái độ sống: “Mắt đền mắt, răng đền răng”. Đó là cách làm biến chất sự công bằng vào thời ấy và nay các hình thức đương thời vẫn tiếp tục rập khuôn theo đó. Thật vậy, điều hiển nhiên là khi nhân danh cái gọi là công bằng (vì lịch sử hay vì giai cấp chẳng hạn), đôi khi người ta triệt hạ tha nhân, người ta giết hại, người ta tước đoạt tự do. Người ta lột mất những quyền sơ đẳng nhất của con người. Kinh nghiệm quá khứ và trong thời đại chúng ta đang sống cho thấy rằng chỉ có công bằng thôi thì không đủ, và thậm chí nếu chỉ có thế, đôi khi công bằng sẽ bị phủ nhận và tự diệt, nếu người ta không để cho một sức mạnh sâu xa hơn là tình thương có thể uốn nắn đời sống con người trong các chiều kích khác nhau của đời sống này. Kinh nghiệm của lịch sử đã đưa tới việc thành hình châm ngôn “summum jus, summa injuria” - cực độ pháp lý cũng là cực độ bất công. Quả quyết này không hạ giá sự công bằng và không làm giảm ý nghĩa những trật tự được xây dựng trên nó, nhưng cho thấy, dưới một khía cạnh khác, còn cần phải nhờ đến những sức mạnh thâm sâu hơn của tinh thần làm điều kiện cần và đủ cho trật tự của công bằng.
Hiển hiện trước mắt hình ảnh thế hệ chúng ta, Giáo Hội chia sẻ nỗi lo lắng của biết bao nhiêu người ngày nay. Đàng khác, Giáo Hội cũng quan tâm đến sự suy thoái của nhiều giá trị căn bản vốn vẫn là một kho tàng không thể chối cãi được chẳng những cho đạo đức Kitô giáo, mà còn cho đạo đức con người, cho nền văn hóa có đạo đức. Những giá trị như: tôn trọng mạng sống thai nhi, tôn trọng hôn nhân một vợ một chồng không thể đoạn tiêu, tôn trọng nền tảng gia đình. Sự buông thả về mặt đạo đức đang tác hại đến đời sống cá nhân và xã hội. Song song đó là sự khủng hoảng về tính chân thật trong các tương quan giữa con người với nhau: vô trách nhiệm trong lời nói, óc vụ lợi trong các quan hệ, kém ý thức về lợi ích chung đích thực, thậm chí dễ dàng đi ngược lại lợi ích chung này. Cuối cùng, đánh mất tính chất thánh thiêng và nhiều khi đánh mất cả nhân tính: con người và xã hội nếu không có gì là “thánh thiêng” cho mình, thì dầu bề ngoài thế nào đi nữa, cũng lao vào tình trạng suy đồi đạo đức.
(còn tiếp)
Gioan Phaolô II
Chuyển ngữ: UBGLĐT/HĐGMVN
----------------------------
Bài liên quan:
Thông điệp "Thiên Chúa giàu lòng thương xót" (1)
Thông điệp "Thiên Chúa giàu lòng thương xót" (2)
Thông điệp "Thiên Chúa giàu lòng thương xót" (3)
Thông điệp "Thiên Chúa giàu lòng thương xót" (4)
Thông điệp "Thiên Chúa giàu lòng thương xót" (5)
Thông điệp "Thiên Chúa giàu lòng thương xót" (6)
Thông điệp "Thiên Chúa giàu lòng thương xót" (7)
