Cái chết của một đứa bé

Thiếu phụ đứng đó, nhìn vào trong động đá. Ẩn sĩ đang ngồi ở bàn, chiếc bàn đục đẽo bằng rìu rất thô sơ, hay tay ông ôm lấy đầu, chìm đắm trong suy niệm. Thiếu phụ do dự đi vào, tiến đến vị ẩn sĩ. Nhưng thấy ông không nhận thấy sự hiện diện của mình, chị liền ngồi xuống trên một khúc gỗ đối diện với cụ già, quyết định chờ đợi. Hai tay khoanh lại, chị cũng thả hồn trôi theo giòng tư tưởng.

Thời gian lặng lẽ trôi. Sau cùng, vị ẩn sĩ ngẩng đầu lên và đăm đăm nhìn chị. Ông có vẻ từ từ trở về với thực tại, tuy cũng không mấy ngạc nhiên khi thấy có người ngồi đó. Ông thản nhiên hỏi:

- Tôi có thể giúp gì được cho chị?

Thiếu phụ đứng dậy, nhích khúc gỗ lại gần rồi lại ngồi xuống. Rồi nghiêng về ẩn sĩ, chị nói:

- Con đã từng là mẹ, nhưng nay hết rồi. Đứa con duy nhất của con, cháu đã chết hôm qua… cha có hiểu được không… không đâu, cha không hiểu nổi đâu.

Cái nhìn của thiếu phụ gặp cái nhìn của vị ẩn sĩ. Một vẻ gì trên gương mặt ẩn sĩ như phản đối những lời thiếu phụ vừa nói. Ông nói gọn lỏn:

- Nó không chết đâu.

Chị nhún vai, gương mặt đanh lại. Chị gằn giọng:

- Người ta vẫn nói thế đấy.

Ẩn sĩ im lặng, và thiếu phụ cũng nín thinh. Sau hồi lâu, chị lên tiếng:

- Tâm hồn con như tê liệt. Con không thể than khóc cũng không rên xiết được như người ta. Lồng ngực con bị đè nặng. Con chỉ vừa đủ sức để biết mình còn sống. Có thể nào sống được sau cơn thử thách như thế không?

- Được, ẩn sĩ trả lời.

Dường như không nghe thấy lời ấy chị tiếp:

- Nó là đứa con duy nhất của con. Một thiên thần tí hon với mái tóc vàng óng ánh. Và đôi mắt long lanh như những vì sao! Chắc cha sẽ bảo con là các bà mẹ đều khen con mình như thế. Khi con ôm lấy cháu trong tay là con cảm thấy hạnh phúc. Thế là con mãn nguyện rồi. Tiếng cháu như âm thanh trong trẻo của một cái chuông nhỏ. Tiếng cười của cháu nghe như tiếng róc rách của một con suối vui tươi, và bàn tay cháu xinh xinh ấm áp trong bàn tay con… than ôi! Thế là hết, cháu đã chết rồi.

- Đời sống chúng ta chắc sẽ dễ dàng hơn nếu chúng ta mất thị giác, ẩn sĩ thủng thỉnh nói.

- Mất thị giác? Thiếu phụ ngạc nhiên hỏi lại. Cha muốn nói gì?

- Nói vậy cũng hơi vô lý thật đấy, ẩn sĩ đáp. Nhưng mất thị giác, chúng ta có thể dễ dàng không bị dừng lại nơi sự vật bên ngoài. Còn như bây giờ, những gì chúng ta thấy bằng đôi mắt, những gì chúng ta nghe bằng đôi tai, và chúng ta sờ được với bàn tay, thì đó là những điều duy nhất có giá trị đối với ta. Chị cứ thử nghĩ lại xem, có phải đó là những điều duy nhất chị vừa nhắc lại cho tôi đấy không? Thế nhưng không phải những ngoại vật đó đã tạo nên hạnh phúc cho chị đâu. Nó chỉ là dấu chỉ hữu hình, là biểu tượng của một thực tại khác. Và chính thực tại đó mới là cái thật sự đem lại hạnh phúc cho chị.

- Biểu tượng của một thực tại khác? Thiếu phụ nhắc lại. Con hiểu không được rõ.

- Khi con chị nhìn chị, ẩn sĩ đáp, khi cháu mỉm cười với chị, khi cháu gọi chị và cầm tay chị thì có một sứ điệp được truyền đi từ tâm hồn cháu đến tâm hồn chị. Cái nhìn của cháu bé nói lên tình yêu của nó đối với chị,nụ cười của cháu diễn tả niềm vui của tuổi thơ; bàn tay nhỏ bé của nó khi tìm gặp lại bàn tay của chị, điều đó biểu lộ một niềm tin tưởng tuyệt đối. Đã hẳn tình yêu, niềm vui, lòng tin tưởng là những thực tại vô hình, nhưng nếu đằng sau những cử chỉ của con chị không có những thực tại đó, thì chắc những cử chỉ ấy đã không thể đem lại hạnh phúc cho chị. Tất cả những hình thức biểu lộ bên ngoài đã làm cho chị vui sướng là vì chúng diễn tả một cái gì vô cùng quý báu: đó là linh hồn con chị.

Đôi mắt người mẹ đẫm lệ, từ từ chảy dọc theo gò má, nhưng thiếu phụ không màng lau.

- Vâng, chị chậm rãi nói, quả đúng vậy.

- Thế nhưng, kho tàng vô hình, quý báu kia của chị không hề bị mất; linh hồn cháu không chết đâu. Linh hồn không thể chết được. Xuất phát từ Thiên Chúa, linh hồn vẫn hiện hữu bây giờ cũng như trước cái mà chị gọi là cái chết. Chỉ khác một điều, là bây giờ linh hồn cháu không còn diễn tả được bằng một cách thế như trước, điều nó cảm thấy hay điều nó muốn. Còn chị, chị cũng không nhận thức được những cách biểu lộ mới của sự hiện hữu của linh hồn cháu nữa.

Thiếu phụ chăm chú nhìn ẩn sĩ. Ông tiếp:

- Người đời thường nghĩ rằng những gì mình thấy nghe và sờ được mới có thực. Về thể xác chúng ta, tiền bạc hay đồ vật gì khác chúng ta thường tích trữ cũng vậy. Chúng ta khó có thể hiểu được rằng đó chỉ là những vẻ bên ngoài của một thực tại thiêng liêng là một thực tại duy nhất sống động và có thật. Nhưng bao lâu chúng ta chưa học biết điều đó, chúng ta vẫn quá lệ thuộc vào tất cả những gì xảy đến với chúng ta, dù là việc nhỏ hay việc lớn. Chúng ta tin rằng mình giàu có khi có nhiều của cải vật chất, và ngược lại, mình nghèo khi thiếu những cái đó, và ta can đảm nhiều hay ít là tùy ở sự tin tưởng đó.

Ẩn sĩ dừnglại. Nhưng cái nhìn của thiếu phụ như muốn hỏi thêm, nên ông lại tiếp:

- Kinh nghiệm cuộc sống dạy cho chúng ta biết chân giá trị của các sự vật. Đôi khi cuộc sống mang lại cho ta ít nhiều của cải bên ngoài như ta vẫn mong muốn: sự giàu có chẳng hạn. Nhưng sau đó nó cũng vạch cho thấy rằng những lợi lộc đó không mang bình an hay bảo đảm cho chúng ta. Nhưng chính bình an và bảo đảm mới là điều chúng ta ước mong và tìm kiếm. Hoặc giả, đời sống đem lại cho ta sự thành công mà ta đang mơ ước, nhưng đây cũng thế, kinh nghiệm cho ta thấy sự thành công không thể cung cấp cho ta sự thỏa mãn lâu dài. Hay hơn thế nữa, đời sống tước lột tài sản vật chất của ta để làm giàu cho ta một tài sản thiêng liêng, để chúng ta hiểu rằng tài sản này mới là chính yếu.

- Con đã mất cả hai thứ tài sản đó, người mẹ nói bằng một giọng trầm buồn. Con đã mất tất cả.

- Không, ẩn sĩ đáp. Chị hãy thử tưởng tượng khi con chị lớn lên, càng lớn nó càng tỏ ra vô ơn, lãnh đạm với chị, trong cái nhìn cũng như trong cử chỉ và bằng lời nói cũng như bằng hành động, nó để lộ những khuynh hướng xấu xa, như thế dù chị có giữ được thân xác nó, thì chị cũng đã bị mất con người nội tâm của nó và đó mới là cái chính yếu: tức là linh hồn của con chị vậy.

Thiếu phụ nhìn đăm đăm về phía trước mặt. Chị nói thật khẽ, phải chú ý lắm mới nghe được:

- Đúng thế! Như thế lại càng tệ hơn. Con sẽ còn mất mát nhiều hơn nữa.

- Phải, tuy nhiên khi đó chị vẫn giữ được cái hình thể bên ngoài của con người mà trước kia đã là hạnh phúc của chị. Giờ đây chị đã hiểu điều tôi muốn nói khi quả quyết rằng con chị không chết chăng? Từ nay không cái gì, không một ai có thể tước đoạt, làm hư hao hay hủy diệt được điều đã tạo nên hạnh phúc của chị. Con chị vẫn vô tội và vẫn ngây thơ như thuở nào. Nó đang sống, nó đi vào vùng ánh sáng ngày càng rực rỡ hơn. Và một ngày nào đó, chị lại tìm thấy cháu, tinh thần nó sẽ phong phú hơn là bây giờ chị có thể hình dung, nhưng nó vẫn là con của chị. Chị có thể tin rằng ngày đó chị có thể nói là con chị chết hoặc đã chết không? Và nếu không thì giờ đây chị có thể nào thành thật mà nói là nó đã chết không?

- Không, thiếu phụ buột miệng la lên, không, con không thể nói như thế được.

Ẩn sĩ lắc đầu. Ông nói:

- Bây giờ chị đã hiểu rồi. Chị về đi, và hãy thử sống làm sao để tới ngày đến lượt chị lột bỏ con người bên ngoài của chị, chị có thể nhận ra con chị. Chỉ những ai có tâm hồn trong sạch mới nhìn thấy Chúa và nhận ra dung nhan Ngài trong linh hồn con người. Hằng ngày, chị hãy tự nhủ rằng có lẽ con chị đang nghe chị, đang thấy chị, rằng nó thấu hiểu tư tưởng thầm kín của chị và niềm khát vọng thẳm sâu trong lòng chị. Chúng ta biết rất ít về những gì những người đã ra đi trước chúng ta có thể làm hay không làm được. Nhưng có điều này là chắc chắn: mỗi lần mà một thực tại vật chất nào mất giá trị đối với chị, và chị thu tích được một giá trị thiêng liêng, thì lúc đó chị sẽ có cảm giác đến gần con chị hơn.

Thiếu phụ giữ thinh lặng trong hồi lâu. Cuối cùng chị đứng dậy cáo từ. Chị nói:

- Cha đã hiểu, cha am hiểu hơn chính con.

Nguyên tác: Ebba De Pauli, 

L’ERMITE, Delachaux et Niestlé/Paris, 1966, tr. 87-90. 

Chuyển ngữ: Nữ Đan viện Biển Đức