Đầu năm bàn về chữ PHÚC
Tầm nguyên chữ PHÚC 福
Chữ PHÚC 福 có nhiều nghĩa khác nhau, trong đó:
1. Nghĩa thông dụng của chữ là PHÚC 福 những sự tốt lành. Kinh Thi chia ra ngũ phúc 五福:
(1) đệ nhất phúc thị trường thọ 第一福是長壽 (phúc thứ nhất là sống lâu: không bị chết non, phúc thọ là lâu dài);
(2) đệ nhị phúc thị phú quý 第二福是富貴 (phúc thứ hai là giàu sang: tiền của nhiều, địa vị tôn quý);
(3) đệ tam phúc thị khang ninh 第三福是康寧 (phúc thứ ba là an mạnh: thân thể khỏe mạnh, tâm hồn yên ổn);
(4) đệ tứ phúc thị hảo đức 第四福是好德 (phúc thứ tư là có đức tốt: tính tình lương thiện, nhân hậu, ôn hòa);
(5) đệ ngũ phúc thị thiện chung 第五福是善終 (phúc thứ năm là được chết tốt đẹp: có thể tiên liệu thời kỳ chết của mình; khi lâm chung không gặp tai họa, thân thể không đau đớn vì bệnh tật, trong lòng không vương vấn và phiền não, ôn hòa tự tại rời khỏi trần gian).
2. Số may, cơ hội. Như: khẩu phúc 口福 (số được ăn uống ngon), nhãn phúc 眼福 (số được ngắm nhìn cái đẹp), nhĩ phúc 耳福 (số được nghe điều tốt, nhạc hay).
3. Lợi ích.
4. Rượu thịt dùng việc tế lễ.
5. Ban phúc, tạo phúc, giúp đỡ. Như: Tiểu tín vị phu, thần phất phúc dã 小信未孚, 神弗福也 Làm ra vẻ thành thật bề ngoài chưa làm người tin phục, thần linh chẳng trợ giúp (Tả truyện 左傳).
Chữ PHÚC 福 không nét hoa văn riêng như chữ THỌ 壽, do chữ PHÚC 福 trùng âm với chữ BỨC 蝠 trong biên bức 蝙蝠 (con dơi) nên người xưa thường dùng con dơi làm biểu tượng thay cho chữ PHÚC 福.
Hai con dơi (PHÚC) Phúc Thọ song toàn Dơi, chữ Thọ, đồng tiền (PHÚC LỘC THỌ)
Chiết tự chữ PHÚC 福 theo cách hiểu phổ thông
Cách chiết tự 1:
– Chữ PHÚC 福 thuộc bộ kỳ 示 (礻), có hai nghĩa: thần và tỏ rõ. Đó chính là hai chiều kích của chữ kỳ 示 (礻):
+ Chiều kích thứ nhất: thần – đó là ơn trên ban xuống. Tự con người không tạo ra phúc được mà phải có sự trợ giúp của bề trên.
+ Chiều kích thứ hai: tỏ rõ – đó là tự tâm. Con người phải có lòng mong mỏi và có cách sống thích hợp để hưởng phúc.
– Bên phải chữ PHÚC 福 là chữ phúc 畐 nghĩa là đầy đủ, đầy tràn.
Với cách chiết tự 1, chữ PHÚC 福 được hiểu là thần (礻) ban cho được đầy đủ, dư tràn (畐).
Cách chiết tự 2:
– Chữ PHÚC 福 thuộc bộ kỳ 示 (礻), có hai nghĩa: thần và tỏ rõ. Đó chính là hai chiều kích của chữ kỳ 示 (礻) như đã nói ở cách chiết tự 1.
– Bên phải chữ PHÚC 福 là một tổ hợp gồm ba chữ: chữ nhất 一 nằm trên chữ khẩu 口 và tất cả nằm trên chữ điền 田. Nghĩa là điều người ta hằng cầu xin: cứ có một người (nhất 一, khẩu 口) thì có một kế sinh nhai (điền 田). Theo lệ xưa, nhà nào có con trai, khi được mười hai tuổi thì biện lễ vật ở đình làng để làng công nhận đứa bé đó trở thành đinh 丁 (trai trưởng thành, như tráng đinh 壯丁, nam đinh 男丁). Làng sẽ cấp ruộng công cho mỗi đinh丁 để làm phương tiện sinh sống, như thế là phúc 福.
Với cách chiết tự 2, vế bên trái chữ PHÚC 福 là bộ kỳ 礻, ý nói đến việc con người cầu xin ơn trên. Vế bên phải chữ PHÚC 福 là các chữ nhất 一, khẩu 口 và điền 田, ý nói đến việc con người cầu xin là được no đủ, đầy tràn Ngũ Phúc 五福.
Vậy PHÚC 福 nghĩa là sự tốt lành mà trong cái sự ấy, con người chỉ cộng tác chứ không quyết định được. Bởi lẽ PHÚC vốn dĩ là ân sủng do thần linh ban cho bề dưới do lòng yêu mến. Vì vậy, theo lẽ tự nhiên, con người luôn cầu PHÚC từ thần linh và cố gắng ăn ở sao cho xứng đáng nhận cái PHÚC ấy.
Chiết tự chữ PHÚC 福 theo niềm tin Kitô giáo
– Chữ PHÚC 福 thuộc bộ kỳ 示 (礻), có hai nghĩa: thần và tỏ rõ. Đó chính là hai chiều kích của chữ kỳ 示 (礻) như đã nói ở cách chiết tự 1 hiểu theo nghĩa phổ thông nhưng thần ở đây chính là Thiên Chúa.
– Bên phải chữ PHÚC là chữ nhất 一 (nghĩa là mỗi) nằm trên chữ khẩu 口 (nghĩa là nói) và tất cả nằm trên chữ điền 田 (nghĩa là canh tác hay làm việc). Nghĩa là mỗi điều ta nói (nhất 一, khẩu口), mỗi việc ta làm (nhất 一, điền 田).
Với cách chiết tự này, chữ PHÚC 福 là điều lành, có được khi mỗi điều chúng ta nói (nhất 一, khẩu口), mỗi việc chúng ta làm (nhất 一, điền 田) đều có Chúa (bộ kỳ礻) ở cùng.
Lời kết
PHÚC 福 tự nó là ân sủng của Thiên Chúa ban cho con người. Trong đó, Các Mối Phúc là trọng tâm lời rao giảng của Chúa Giêsu. Các mối phúc lấy lại các lời hứa đã được ban cho dân được tuyển chọn từ thời tổ phụ Abraham. Các Mối Phúc hoàn tất các lời hứa này không phải chỉ hướng đến việc chiếm hữu một mảnh đất, nhưng là Vương quốc trên trời. Chúng đáp ứng khát vọng hạnh phúc được Thiên Chúa đặt trong tâm hồn con người. Các mối phúc cho con người biết cùng đích mà Thiên Chúa mời gọi con người đạt tới là: Nước Trời, hưởng Nhan Thánh Chúa, thông phần bản tính thần linh, sự sống đời đời, ơn nghĩa tử, an nghỉ trong Chúa (x. Giáo Lý Hội Thánh Công Giáo, GLHTCG 1716, 1725, 1726).
Chúa Giêsu dạy chúng ta cần thông qua Bát Phúc với sự hiện diện của Thiên Chúa để vào Nước Trời. Chữ PHÚC trong Bát Phúc không đem đến cho con người của cải thế gian nhưng thanh luyện tâm hồn và dạy con người học biết yêu mến Thiên Chúa trên hết mọi sự, dạy cho con người biết cách sử dụng của cải trần gian cho phù hợp với ý Chúa muốn (x. GLHTCG 1728, 1729).
Trong Thánh lễ ngày mùng 1 Tết, Giáo hội Việt Nam đã thể hiện nét hội nhập văn hóa qua việc dành ý lễ cầu bình an, hạnh phúc cho mọi người trong năm mới. Một năm mới với những vui mừng hoan lạc và cả sầu buồn lo lắng, tất cả đều là hồng ân Chúa ban.
Michel Nguyễn Hạnh (27.1.2017)
