Sinh thiếu tháng

Vào một buổi chiều, lúc sẩm tối, một người đàn ông đến hang vị ẩn sĩ. Ông không còn trẻ, gương mặt gầy ốm, xanh xao, có nét nhăn hằn rõ, đôi mắt đen đượm vẻ mệt mỏi ưu sầu; đôi tay thon trắng như tay phụ nữ, chắc hẳn ông không quen làm việc nặng. Ông ngồi tựa bên tảng đá chờ vị ẩn sĩ đến gặp ông.

- Thưa cha, ông khẽ nói, tự chấm dứt đời mình có phải bao giờ cũng là tội không?

Ẩn sĩ chưa từng ngạc nhiên trước những câu hỏi người ta đặt ra. Ông nhận thấy quả tim con người thường ít thay đổi. Thế nhưng trước câu hỏi này được đặt ra với một giọng bình thản đắn đo, ông đã phải sửng sốt. Bằng cặp mắt dò xét, ông nhìn người đối thoại mà không trả lời.

- Cuộc sống cần phải có một ý nghĩa, khác nói tiếp. Một khi nó trở thành vô nghĩa, người ta được quyền tự hỏi tại sao lại cứ phải tiếp tục sống. Khi tất cả những gì ta muốn chiếm hữu, những gì ta yêu quý bị hủy diệt, khi không còn ai trên đời cần đến mình nữa, thì còn tiếp tục sống làm gì?

Khách vẫn ngồi, nhìn vào khoảng không. Những ngón tay gầy guộc rứt rứt một cách máy móc những lá thông nhọn từ một cành con ông vừa nhặt lên. Ông tiếp:

- Chắc ngài sẽ bảo tôi rằng trên đời này còn có biết bao việc phải làm, và mỗi người đều có thể dễ dàng tìm ra một việc gì để chu toàn. Đúng vậy, không ai còn hồ nghi điều đó. Nhưng tôi chả thấy được lợi ích gì. Việc làm của một người… đâu có giá trị là mấy! Trong dòng thời gian, nó chẳng tầy một giọt nước. Hoặc nữa, ngài sẽ bảo tôi là mình có thể đi tìm chân lý trọn vẹn. Điều này cũng là lẽ dĩ nhiên. Chân lý luôn vượt khỏi tầm tay ta. Nó vượt khỏi chúng ta đến nỗi tìm nó chỉ hoài công thôi. Giả như sau khi cố gắng suốt đời, mà tôi đạt được một phần chân lý cỏn con - đây là tôi nói giả dụ thôi vì không chắc gì đã được - thì nói cho cùng, liệu có ích gì không? Tôi cũng không vì đó mà hạnh phúc hơn ai. Mà người khác cũng vậy. Thế thì tôi không được tự miễn cho tôi cố gắng đó để ngả đầu nghỉ giấc ngàn thu sao?

Khách im bặt. Những lá nhọn cuối cùng đã tách rời từ cành thông trơ trụi và xấu xí trên tay khách. Đôi mắt u sầu lúc nãy ánh lên một tia sáng mờ mờ.

- Rốt cuộc, ngài sẽ cho tôi là hèn nhát, khách khẽ nói, nhưng tôi không thấy hèn nhát ở chỗ nào. Lẽ thường, người ta sợ chết một cách hèn nhát, nhưng nếu có ai đương đầu với sự chết một cách bình thản nơi chiến trường, người ta sẽ cho đó là can đảm. A! Phải chi tôi gặp được một người đang chết đuối để tìm cách cứu hắn, và chấm dứt đời tôi luôn thể. Người ta cũng sẽ gọi đó là can đảm.

Khách cất cao giọng cười chua chát và khe khắt, rồi ngưng bặt và nói tiếp ngay:

- Ngài nói đi chứ! Ngài muốn bảo đó là sự hèn nhát hay đó là một tội trọng cũng được. Nhưng ngài nói đi, trả lời tôi đi!

- Có bao giờ anh trông thấy một đứa trẻ sinh thiếu tháng chưa? Ẩn sĩ bắt đầu nói.

Khách ngạc nhiên nhìn cụ già. Thật ông không chờ đợi câu hỏi này. Ông không thấy nó ăn nhằm gì với điều ông vừa nói. Nhưng nét mặt nghiêm trang của ẩn sĩ đòi buộc ông trả lời.

- Thưa có, khách ngập ngừng nói, có một lần. Đó là một đứa bé đèo đọt sống không nổi.

- Đấy, anh hãy hình dung một đứa trẻ không thích ở trong lòng mẹ nó vì nơi đó tối tăm chật hẹp. Nó tự dứt mình ra bằng bạo lực để thoát khỏi cảnh sống đó. Nó sẽ sinh thiếu tháng.

Khách đăm đăm nhìn vị ẩn sĩ. Ông đã hiểu. Ông ấp úng:

- Ngài muốn nói rằng…?

- Đứa bé không biết những gì cuộc sống này dành cho nó, ẩn sĩ tiếp. Cho nên, nếu như nó đi vào cuộc sống này bằng bạo lực - ấy là giả thử nó có khả năng làm thế - thì đó là một hành động điên rồ tột bậc. Còn anh, anh cũng không biết gì hơn về kiếp sống mà anh sẽ bước vào khi anh tự kết liễu đời mình. Anh cũng sẽ là một đứa trẻ sinh thiếu tháng.

Khách nhìn xuống và bất giác ông lại bẻ gãy cành thông đang cầm tay.

- Con người không làm chủ đời mình, ẩn sĩ tiếp. Họ lệ thuộc một định luật mà nhiều khi họ không hiểu thấu, vì luật đó khôn ngoan hơn là nếu con người có quyền tự mình định đoạt về luật đó. Có lẽ anh sẽ bảo tôi : ngài biết gì về chuyện đó? Thì đây, tôi nhận thấy rằng tất cả những gì uốn chiều dễ dàng theo luật sự sống thì lớn lên và triển nở, trái lại những gì chống lại luật đó thì suy giảm và tàn lụi. Hãy xem cảnh vật cũng khép mình theo định luật đó. Cảnh vật đẹp tuyệt vời trong sức mạnh, trong sự đổi thay và tái sinh bất tận của nó. Có những người tập yêu luật đó. Đối với họ, những biến cố vui buồn, lao tác và đau khổ, sinh và tử, đều là những sứ giả của Đấng làm chủ sự sống. Họ hiểu được điều đó bằng con tim hơn là bằng lý trí. Họ tự đặt mình dưới luật đó một cách bình thản và dũng cảm, và rồi họ nghiệm thấy rằng luật đó tốt. Luật đem lại cho họ điều lành mà họ thiếu và dần dần họ biến chuyển, trở nên khác.

Khách vẫn dán mắt nhìn vị ẩn sĩ. Ông ngồi im và đôi tay bất động. Cuối cùng ông nói:

- Tôi chưa có kinh nghiệm điều đó. Tôi luôn chống đối lại cái mà gọi là luật sự sống, khi nó đụng chạm đến ý riêng tôi, và khi nó tước đoạt của tôi thay vì ban phát. Đúng vậy, tôi đã đứng lên chống lại nó, và căm thù nó. Và bây giờ tôi chỉ còn muốn phủ nhận nó.

Khách ngưng lời, rồi chậm rãi tiếp:

- Ngài bảo rằng nếu bây giờ linh hồn tôi đi vào một cõi sống khác, nó sẽ giống như đứa bé cằn cọc mà tôi đã từng được thấy một lần. Tôi hiểu điều ngài muốn nói. Có lẽ ngài có lý, ít nhất là nếu có một kiếp sống khác. Không ai biết chắc điều đó, mà cũng chẳng ai có bằng chứng nghịch lại. Cuối cùng, việc có đời sau dường như đúng hơn là không có. Và tôi hình dung linh hồn tôi mệt mỏi, ít sống động, tựa hồ như đứa bé héo hon kia… Ngài có nghĩ rằng linh hồn tôi có thể thay đổi, nếu tôi khép mình theo luật sự sống, và nếu tôi không tự cắt đứt sợi chỉ đời tôi? Thật thì tôi không thấy làm sao thực hiện được điều đó. Tôi cũng hiểu rằng nếu chỉ chấp nhận sống thôi thì chưa đủ, ngài còn đòi hỏi tôi hơn thế nữa.

- Đúng vậy, ẩn sĩ nói, tôi muốn anh sống sao cho linh hồn anh có thể triển nở và đạt tầm vóc trưởng thành.

Khách lẩm bẩm:

- Linh hồn héo tàn đáng thương của tôi phải lớn lên, phải triển nở! Không thể được, ngài nghe chứ, không thể được. Tôi cũng không biết nó còn tí gì không. Cuộc đời đã quá cay nghiệt với nó.

- Thế thì tôi nói đúng, ẩn sĩ đáp. Ai đương đầu với định luật sẽ bị nó bẻ gãy. Chính anh vừa chứng minh lời tôi nói. Anh thử tập yêu mến và kính trọng luật sự sống. Hãy chấp nhận nó và anh sẽ cảm nghiệm thấy nó tốt. Và linh hồn anh sẽ sống và sẽ triển nở.

- Yêu nó, kính trọng nó! Khách lặp lại, giọng chua chát. Ngài không hiểu điều ngài đòi tôi phải làm. Ai có thể quí trọng cái gì ác độc, cái gì tước đoạt mình?

- Trước khi sự sống tước đoạt tất cả, nó đã cho tất cả, ẩn sĩ dịu dàng nói. Anh có yêu và chúc lành sự sống khi nó cho tất cả không?

Khách ngẫm nghĩ một chốc rồi lắc đầu:

- Thưa không.

- Anh nghe đây. Anh có tuyệt đối vô can về những gì đã xảy ra không? Ẩn sĩ tiếp. Phải chăng anh chỉ còn giữ được toàn những kỷ niệm sáng ngời của những gì anh đã mất? Nếu đúng vậy, nỗi đau đớn của anh bây giờ chắc sẽ ít đắng cay hơn. Nhưng nếu anh còn giữ được những kỷ niệm xấu, ấy là vì trong đó còn vương vấn cảm thức tội lỗi, tội của chính anh, phải thế không? Và ki người ta hành động không đúng đắn, người ta sẽ khổ tâm và ân hận, điều đó có gì lạ đâu?

Khách im lặng thật lâu, đầu cúi xuống, cái nhìn dán chặt xuống đất. Vị ẩn sĩ cũng lặng thinh. Màn đêm buông xuống và hai người không còn trông rõ nhau nữa. Cuối cùng, khách đứng lên.

- Khi tôi lên đây, khách nói, giọng run run, tôi tưởng rằng ngài sẽ cưỡng ép tôi sống. Tôi nghĩ ngài sẽ nói với tôi rằng tự chấm dứt đời mình là trọng tội không thể tha thứ được. Nhưng không, ngài không nói với tôi như vậy.

- Tội ít khi là một hành động rõ rệt nào đó, ẩn sĩ tiếp. Đúng ra, tội là khi người ta sống ở một mức độ kém hơn mức độ mà người ta CÓ THỂ hay PHẢI sống. Chấm dứt đời mình là một tội ít nặng hơn là sống và tiếp tục sống thế nào đến nỗi đời sống trở nên một gánh nặng không thể chịu nổi.

Khách ra dấu tán thành.

- Đúng thế, tôi cũng nghĩ như vậy. Ngài đã đạt mục tiêu. Tôi nhất định sống. Tôi không thể làm khác. Tôi thấy trước mắt tôi là một đứa bé còi cọc. Lần đầu tiên, tôi vui lòng đặt mình dưới cái mà ngài gọi là luật sự sống. Đành rằng lòng còn nặng nề, nhưng được thế là khá. Như vậy có bỏ công không? Rồi đây có thu lượm được gì không?

- Có, ẩn sĩ đáp, anh vừa đặt mình dưới luật, luật tốt đấy. Từ nay luật đó không còn chống lại anh nữa, mà tiếp sức cho anh. Anh lên đây như một kẻ thủ thế và chiến đấu với nó. Anh trở về như một đồng minh của nó. Anh có hiểu là tất cả sẽ đổi thay không?

Khách vẫn trầm ngâm. Và không một lời từ giã, ông vội vã xuống núi.

Vị ẩn sĩ đưa mắt nhìn theo khách một hồi lâu.

 

Nguyên tác: Ebba De Pauli, 

 L’ERMITE, Delachaux et Niestlé/Paris, 1966, tr. 28-32.

 Chuyển ngữ: Nữ Đan viện Biển Đức