Thêm cơ sở để ghi nhận giá trị đạo Mẫu

Những đón nhận cởi mở hơn đối với đạo Mẫu Việt Nam và việc nghi lễ chầu văn sẽ được xây dựng hồ sơ đề cử di sản quốc gia, tiến tới đề nghị là di sản thế giới, đã góp phần dẫn đến hội thảo khoa học quốc tế mới đây: “Văn hóa thờ nữ thần (Mẫu) ở Việt Nam và châu Á - Bản sắc và giá trị”.

Tôn vinh bản sắc, giá trị

Khẳng định nền tảng văn hóa, tư tưởng, quá trình phát triển, tiếp biến cùng các giá trị phong phú của văn hóa thờ nữ thần khu vực châu Á, hội thảo diễn ra ngày 29.9.2012 tại Nam Định đã thu hút gần 300 đại biểu Việt Nam và các nước Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan, Nhật Bản, Singapore, Lào, Anh. Trong đó, ngoài các học giả uy tín, đáng chú ý còn có hơn 100 thanh đồng đạo quan của đạo Mẫu Việt Nam.

Theo GS.TS Ngô Đức Thịnh - Chủ tịch Chi hội Folklore châu Á tại Việt Nam, hội thảo đã thực hiện cách làm mới, đó là trao đổi, bàn luận giữa các nhà khoa học và cộng đồng các thanh đồng đạo quan, đặt câu hỏi và trả lời chứ không nặng về trình bày tham luận. Do vậy, hội thảo có không khí cởi mở và đạt hiệu quả.

Hội thảo được chia làm 2 tiểu ban về bản sắc và giá trị tục thờ nữ thần (Mẫu). Nhiều thông tin, tư liệu đã được cung cấp cùng những đánh giá xung quanh sức lan tỏa sâu rộng của tục thờ nữ thần, sức ảnh hưởng của hình tượng các nữ thần đến nhiều mặt trong đời sống, trong đó có sự thể hiện quan niệm về bình đẳng giới và tôn trọng người phụ nữ. Bên cạnh việc giới thiệu về một số nữ thần tiêu biểu ở Trung Quốc, Hàn Quốc, Lào, Ấn Độ… cử tọa quan tâm chủ yếu đến nghi lễ thờ Mẫu ở Việt Nam trong lịch sử và hiện tại.

Nghi lễ hầu đồng được sân khấu hóa với sự trình diễn của Đoàn Chèo Nam Định

Các nhà nghiên cứu tập trung vào vấn đề lịch sử, truyền thuyết ra đời đạo Mẫu, tính minh triết trong đạo Mẫu, những liên hệ giữa đạo Phật và đạo Mẫu, sự thể hiện bản sắc dân tộc của đạo Mẫu, đồ mã trong đạo Mẫu, bảo tồn, phát huy giá trị đạo Mẫu… Cùng với đó là việc giới thiệu giá trị, vẻ đẹp trong tục thờ nữ thần, thờ Mẫu ở nhiều địa phương, di tích cụ thể thuộc các vùng miền.

Còn các thanh đồng đạo quan tham dự hội thảo lại hướng trọng tâm vào những đề xuất, kiến nghị thông qua các nhà khoa học, nhà nước có những cách thức tuyên truyền, quản lý phù hợp nhằm ghi nhận các giá trị của đạo Mẫu. GS.TSKH Trần Ngọc Thêm tham gia chủ trì tiểu ban 1 - “Tục thờ nữ thần (Mẫu): Bản sắc văn hóa”, ông đánh giá: Nhà khoa học đã trao đổi cởi mở. Các thanh đồng được cung cấp thêm thông tin. Tỉnh Nam Định có cơ hội giới thiệu về truyền thống văn hóa thờ Mẫu.

Nhiều vấn đề chưa dừng lại

Ngoài tinh thần tôn vinh, cũng có thể thấy những khía cạnh khác qua hội thảo cũng chính là những tồn tại trong đời sống xã hội hiện nay, liên quan đến sự duy trì, thực hành đạo Mẫu. Có mặt tại hội thảo, nhiều đại biểu của cộng đồng “các con của Mẫu” cũng thể hiện sự bức xúc trước tình trạng phức tạp, lộn xộn trong hoạt động thờ Mẫu khi có những kẻ lợi dụng danh con nhà Mẫu để lừa gạt, trục lợi.

PGS.TS Nguyễn Văn Huy tham gia chủ trì tiểu ban 2 - “Các giá trị văn hóa của tục thờ nữ thần” cho biết: Nhiều thanh đồng rất quan tâm đến việc làm gì để phân biệt, ngăn chặn tình trạng thật giả lẫn lộn trong thực hành đạo Mẫu. Họ cũng nêu vấn đề cần có thái độ đúng, cần những ứng xử văn hóa như thế nào khi xử lý các vấn đề xảy ra trong hoạt động thờ Mẫu. Có những thanh đồng còn kiến nghị về công tác quản lý các đền phủ, mong muốn các ông, bà đồng được tôn trọng hơn, Ban Quản lý các đền, phủ cần tạo điều kiện cho các di tích này có thủ nhang để tiếp nối truyền thống, chăm lo việc hương khói.

Cũng chính vì vấn đề tục thờ nữ thần, nghi lễ thờ Mẫu ở Việt Nam còn nhiều điều về xuất phát điểm, ý nghĩa xã hội, đặc trưng vùng miền, giá trị nghệ thuật… chưa thể bàn cặn kẽ nên có nhiều mong muốn sẽ tiếp tục có các hội thảo hay hoạt động học thuật tiếp nối. GS Đào Lập Phiên đến từ Trường đại học Dân tộc Bắc Kinh cho rằng: Hội thảo đã khiến vấn đề nghiên cứu văn hóa nữ thành trở thành vấn đề trọng điểm của Hội Folklore châu Á.

TS Lê Thị Chiêng đề nghị: “Chúng tôi vẫn là người quan sát từ bên ngoài, mong các thanh đồng tiếp tục chia sẻ để chúng tôi nhận thấy mình đã quan sát được bao nhiêu và cần quan sát những gì nữa để nói về đạo Mẫu đầy đủ hơn? Nhiều thanh đồng đạo quan còn muốn hội thảo sẽ được tổ chức ở nhiều nơi khác, nhất là ở miền Trung và miền Nam để cử tọa hiểu thêm về sự đa dạng văn hóa ở các đền phủ cả nước”.

Vẫn còn nhiều vấn đề gợi mở khiến cho những bàn thảo vừa qua cần tiếp tục được phát triển. Song song với đó, cần có ngay sự phổ biến những thông tin, đánh giá khoa học đó đến với xã hội, nhất là với những thanh đồng, đạo quan, những người trực tiếp thực hành việc thờ Mẫu. Sự phổ biến này sẽ giúp “gạn đục khơi trong” vào quá trình duy trì và phát huy các giá trị của đạo Mẫu ở Việt Nam.

PGS.TS Đặng Văn Bài - Phó chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam - Chủ tịch Hội đồng cố vấn Trung tâm Nghiên cứu và bảo tồn văn hóa tín ngưỡng Việt Nam: “Chính sự dung hợp của đạo Mẫu đã góp phần vào việc không xảy ra tại Việt Nam thảm trạng ở nhiều nơi trên thế giới. Đó là cảnh “nồi da xáo thịt” do mâu thuẫn sắc tộc, tôn giáo. Bảo vệ di sản đạo Mẫu không chỉ là trách nhiệm của nhà nước và cộng đồng mà còn là của cả giới thanh đồng, đạo quan”.

Đạo diễn NSND Lê Huệ - Nam Định: “Nam Định là nơi đầu tiên đưa hát chầu văn lên sân khấu và các phương tiện thông tin đại chúng… Hát chầu văn là một loại hình nghệ thuật đặc biệt hấp dẫn không chỉ để phục vụ cho việc hầu đồng ở trong đền phủ mà còn được sáng tạo phổ biến rộng rãi”.

GS Trần Ích Nguyên - ĐH Thành Công - Đài Loan: “8 năm trước, nhiều học giả từ Đài Loan, Mỹ, Hồng Công, Singapore… đã có một chuyến khảo sát tại Lạng Sơn, được tận mắt chứng kiến lễ hầu đồng tại đây. Nhưng do việc chuẩn bị “chu đáo” quá nên buổi lễ đó bị đình chỉ. Hôm nay, chúng ta tổ chức một hội thảo, lại được ủng hộ và có nhiều thanh đồng tham dự. Đó là sự tiến triển lớn! Có hội thảo, chứng tỏ chính quyền có niềm tin vào dân gian, và dân gian có niềm tin vào học giới”.

Ông Dương Văn Khá - Vụ trưởng Vụ các tôn giáo khác - Ban Tôn giáo Chính phủ: “Một số nghi lễ trong thờ Mẫu còn bị lợi dụng để tiến hành các hoạt động mê tín, hoặc trục lợi kinh tế bất chính làm ảnh hưởng đến nét văn hóa và sự đánh giá, nhìn nhận của xã hội đối với thời Mẫu”.

 

Xuyên Sơn

Nguồn: baomoi.com