Ngày cuối năm (Giải Viết Văn Đường Trường 2016)
Nắng chiều nhạt dần…
Hoàng hôn như một bức họa phác hực lên một màu vàng nhàn nhạt rồi lịm dần dưới chân núi Bà Chúa. Trên con đường chính dẫn vào làng Ngọc, từng tốp người làm đồng trở về, tiếng cười nói rộ lên. Bóng họ nhòa dần vào trong lũy tre. Tháp chuông nhà nhà thờ giống hệt một cây bút khổng lồ nhô lên trên nền trời đang dần sẫm lại. Tiếng chuông đổ hồi ngân nga.
Hôm nay đã là 23 (chạp âm). Mọi năm bằng ngày này rét dữ lắm, nhưng năm nay ấm hơn. Buổi sáng, Lan chở xe đạp đưa cu Tí sang bên nhà ngoại, trời se se lạnh, gần trưa nắng lên, gió nồm thổi thốc từng cơn một. Nhà ngoại Lan là dân lương, nên hằng năm vào ngày này, nhà Lan cũng làm mâm cỗ cúng tiễn Táo Quân, năm nay lại trùng với ngày giỗ đầu của bố nên anh em con cháu dòng họ Lê chắc chả thiếu ai? Cách nay một năm đúng ngày 23 giáp Tết, bố Lan đột tử, ông là giám đốc sở thủy lợi tỉnh Thanh. Ngày ông về hưu, dân làng coi ông như một Khổng Minh tại thế, viêc lớn, việc nhỏ trong nhà, ngoài họ, nhất nhất đều cậy nhờ ông, hơn nữa ông lại là đầu họ. Ở cái làng chiêm trũng này, từ ngày thôi bao cấp, lớp trẻ xem ra chăm học hơn, làng của Lan có bốn dòng họ: Lê, Đinh, Trịnh, Nguyễn, nhưng dòng họ Lê là lớn nhất, đỗ đạt thành danh cũng khá hơn. Mới về nhà được vài hôm dân làng chưa khắp mặt, ông đã bảo cái Lan:
-Tết năm nay bố định làm cái giỗ tổ, nhân tiện ra mắt họ Lê con thấy có được không?
Lý do ông bàn với Lan vì Lan là con một duy nhất trong nhà. Dân chủ vậy thôi chứ Lan thừa hiểu tính bố, cô mỉm cười rót li trà nóng mời ông, ông húp một ngụm nhỏ rồi âu yếm nhìn con gái.
-Cái dòng tộc họ Lê phát đạt là nhờ ở tổ tiên. Bố đi bộ đội vào sinh ra tử, đến khi về bên thủy lợi 60 tỉnh thành không chỗ nào không đặt chân, hỏi ra không có mấy họ tộc được như họ Lê Văn ở cái đất làng Sông này. Thoát ly toàn làm lãnh đạo, con cháu đa phần là đại học, mèng như cái thằng Phú trọc ba năm học lớp một, ì ạch mãi rồi nay cũng lên được trưởng phòng.
Ông nhìn lên chỗ thờ như phân bua, rồi lại nhìn con gái.
Ngoài sân mẹ Lan đang xếp lại mấy tàu lá chuối vừa mới hơ lửa xong, người đàn bà quê còm cỏi, mộc mạc đang hết mình với công việc nội trợ. Ngày Tết trẻ con nô đùa, mẹ Lan thì tối mặt. Mấy sào lúa vừa mới cấy xong, ba ngày nữa lại đã Tết rồi. Ngày giỗ họ có cả trăm người ăn, tiếng là mâm bàn họ mạc góp, nhưng nhà mình trưởng tộc cũng phải sao cho dễ coi chứ? Chỉ riêng việc bát đũa bàn ghế nghĩ cũng đã bở hơi tai rồi. Từ ngày bố về hưu mẹ Lan như già nhanh hơn, bà ít nói và thường lặng lẽ như một cái bóng, chỉ khi có Lan bà mới vui trở lại, hôm nay cũng vậy nghe tin con gái nghỉ học về ăn Tết, bà ôm mấy tàu lá chuối đã quặc sẵn ra sân trước, tỉ mẫn ngồi lau rồi buộc lại. Nơi gian chính, chỗ đặt bàn thờ tổ tiên, Lan ngồi nghe bố phán, chỉ đến khi nghe nói về họ tộc, không nhịn được bà mới chen vào: “Tôi xem họ Lê nhà ông chỉ được cái cửa quyền”. Người đàn bà nói xong lại cúi xuống. Bố Lan chừng như không nghe, ông tiếp:
- Con là con gái, lại là gái đầu họ, nên khi lấy chồng cũng phải kén chọn như hoàng tử chọn công chúa. Con trai con gái cứ đến ngày kỵ là phải mâm cỗ, phải có mặt. Ngày mai họp họ bố sẻ thảo ra một cái luật, phải có luật mới làm được (phép vua thua lệ làng), con hiểu không?
Mặt ông đỏ tía lên, ông với tay rút một que hương châm lữa rồi cắm vào cái lư lớn có hình hai con rồng chầu, chắp tay lạy ba lạy như vừa được tổ tiên ban quà Tết. Tối hôm sau ông họp họ thật, mọi điều lệ của ông được thông qua, chỉ khi bàn đến mục đóng góp, một số ý kiến đa phần là phụ nữ không tán thành. Họ lý luận, con gái xuất giá, phải lo công việc nhà chồng, việc đóng góp là tự nguyện, chứ không phải bắt buộc, lời qua tiếng lại, lúc sau một bà phát biểu:
-Tôi xem trong dòng họ này có chị lấy chồng góp hương còn chả có chứ nói chi đến mâm bàn!
À thì ra họ nói móc ông, chả là cái Lan, khi học xong khoa toán đại học sư phạm, ông xin việc cho dạy cấp hai, thôi thì không hợp với bằng cấp, nhưng được cái gần nhà, thời buổi thừa thầy thiếu thợ, được vậy cũng là may! Chứ nhiều đứa có tiền hẳn hoi, học xong chỉ trông vào làm chân văn thư, quét nhà rửa chén cho hiệu trưởng còn chả được. Tầm cỡ ông, giám đốc sở thủy lợi, có em trai làm trưởng phòng giáo dục nên Lan mới còn cửa! Chả biết tỉ mẫn thế nào, mới vào dạy được năm, một hôm đi về Lan bảo ông:
- Con lấy anh Tú bố à.
Ông tưởng tai mình nghe nhầm, hỏi lại: Tú nào?
Cô đáp: Anh Tú xóm đạo ấy!
À ra vậy! Ông nghe như trời sắp sập xuống, linh tính báo cho ông biết một điềm gở đang đến. Lạy Trời, lạy Phật, con ông có đến nỗi nào, sắc tài nghề nghiệp đều có cả, sao nó lại đâm đầu vào lấy một thằng thợ xây, mà lại bên đạo nữa chứ! Nó là con gái độc nhất, con ông trưởng tộc một dòng họ lớn, có thế giá nhất nhì trong huyện, chứ có kém cạnh gì đâu? Nó lấy ai? Lấy thằng Tú thợ xây, thằng bên đạo. Trời ơi! Không được, không thể được! Ông thét lên như con heo bị chọc tiết. Mặt ông đỏ phừng, mồ hôi vã ra. Lan phát hoảng dìu ông vào giường. Miệng ông vẫn la: Không được, không thể được, bố chết ai chăm hương! Mồ mả tổ tiên dòng họ Lê văn ai... ai... ai... rồi ông gục xuống…
Từ mùa đông năm trước đến mùa đông năm nay, tính đến ngày ông Táo chầu trời vừa tròn một năm. Một năm giỗ đầu của bố. Chồng Lan đi làm thợ xây gần nhà, nên cũng tiện, việc cơm nước giặt giũ anh lo, hết nghỉ đẻ sáu tháng Lan đi dạy. Cu Tý giờ đang tập đi. Ngày rửa tội cho con, hai vợ chồng cũng làm dăm mâm cỗ, mời đủ bên nội, bên ngoại, hôm đó mẹ Lan, mấy đứa em họ, bạn học, và mấy thầy cô cùng trường cũng đến. Họ có mặt từ lúc cha xứ cử hành bí tích, trao khăn trắng rồi chúc lành, khi kết thúc cha cám ơn những vị khách đến dự, đặc biệt là khách của gia đình Lan. Cha nói: “Bí tích Rửa tội, hay khai tâm, là đưa con người về cùng đạo Chúa, mà đạo là đường, là sự thật, dạy mọi người phải thương yêu nhau, con cái phải thảo hiếu cha mẹ, phải kính nhớ ông bà tổ tiên”. Thì ra xưa nay tin đồn lấy chồng về đạo, là mất gốc, mất cội nguồn, là nói bậy, bây giờ thi mới hai năm rõ mười. Đạo dạy người ta toàn những việc tốt, sao lại có kẻ độc mồm vu khống vậy ta? Hơn chục người khách của Lan giờ mới vỡ tĩnh.
Thú thật ngày về làm dâu họ đao, làm vợ Tú, Lan còn mù mờ lắm. Tiếng là đại học nhưng kiến thức chỉ nằm ở mấy quyển sách toán, còn các lĩnh vực khác coi như mù tịt. Việc đạo, việc học đạo, thực hành đức tin, Tú lại chính là người thầy. Anh dạy vợ không bằng lý thuyết suông, mà bằng những công việc cụ thể thường ngày. Anh thương yêu chăm sóc Lan. Ngày bố Lan mất, anh đưa Lan sang ở hẳn bên ngoại. Nhà ngoại Lan gần nhà Tú nên hôm nào có lễ Tú lại chở Lan về. Cứ mỗi sáng đi làm Tú đều thắp một que hương cắm vào bình sứ nơi bàn thờ bố vợ...Ban đầu từ yêu chồng, thương con, gần gũi với người có đạo, Lan cảm nhận được một cái gì đó rất thiêng liêng. Chị thấy mình thật hạnh phúc, chị nghiệm ra một điều, hạnh phúc gia đình không phải chỉ tìm là được, mà phải được Thiên Chúa chúc phúc, món quà vô giá ấy đạo giáo gọi là Bí tích hôn nhân. Từ ngày đó, ngày có cu Tí, chị trắng và đẹp hẳn ra. Đôi mắt bồ câu lúc nào trông cũng như đang cười, đến các cô giáo cùng trường cũng phải thốt lên:
- Đúng là mẫu gái làng đạo!
Xong công việc ở nhà ngoại, khi trời đã ngả chiều, Tú ở lại cùng mấy người bạn thu dọn bàn ghế. Bà Tuân mẹ Lan ôm cu Tí, đến ngồi bên mấy đứa cháu dâu, mặt bà rạng ngời như vừa đi thẩm mỹ viện về. Bộ đồ màu cà tím vợ chồng Lan vừa may tặng bà vào giáp Tết, bó sát lấy người, trông bà trẻ ra mấy tuổi. Tiếng chuông nhà thờ từ làng Ngọc ngân nga đổ hồi. Lan đứng dậy đi về phía bàn thờ bố, châm thêm hương vào bát hương, rồi cung kính cúi đầu đủ ba cái. Bát hương ngày giỗ đầu đang hực lên trông giống như một bó hoa lửa rực đỏ. Lan bước nhanh ra ngõ, bóng chị nhạt dần rồi khuất sau lũy tre. Tiếng chuông xóm đạo vẫn từng hồi ngân nga như báo hiệu: Một năm cũ đã qua và một năm mới lại đến…
Mã số: 16-072
Giải Viết Văn Đường Trường 2016, Bản tin 7