“Nếu bạn muốn hòa bình, hãy chuẩn bị cho hòa bình”. Các Giáo hoàng và Học thuyết xã hội, vượt ra ngoài sự răn đe

Giữa kỷ nguyên tái vũ trang toàn cầu mới, với hơn 50 cuộc xung đột đang diễn ra và chi tiêu quân sự toàn cầu tăng vọt, việc lên án đối với chiến lược răn đe vũ trang được các Giáo hoàng, những người đấu tranh cho hòa bình, và các nhà tư tưởng thế kỷ XX không ngừng lên tiếng một lần nữa trở nên thiết thực.

Từ Thánh Giáo hoàng Gioan XXIII đến Đức Giáo hoàng Phanxicô, và cả những lời gần đây của Đức Giáo hoàng Lêô XIV, Học thuyết Xã hội của Giáo hội đề xuất một giải pháp thay thế mang tính Tin Mừng cho lý luận của chiến tranh.

Vào tháng 12/1976, trong lúc Chiến tranh Lạnh giữa Hoa Kỳ và Nga đang ở đỉnh điểm, đặc trưng bởi căng thẳng gia tăng và cuộc chạy đua vũ trang, Đức Giáo hoàng Phaolô VI đã viết những lời này trong Thông điệp nhân Ngày Hòa bình Thế giới lần thứ X: “Câu nói xưa đã từng và vẫn còn ảnh hưởng trong chính trị: ‘Si vis pacem, para bellum - Nếu bạn muốn hòa bình, hãy chuẩn bị chiến tranh’ là điều không thể chấp nhận nếu không có những dè dặt sâu sắc. Với sự táo bạo chân thành xuất phát từ các nguyên tắc của chúng tôi, chúng tôi tố cáo chương trình sai lầm và nguy hiểm của ‘cuộc chạy đua vũ trang’, của cuộc đua ngầm nhằm đạt ưu thế quân sự giữa các dân tộc”.

Đức Giáo hoàng tiếp tục: “Ngay cả khi, thông qua một sự khôn ngoan nào đó còn sót lại, hoặc dù một cuộc ‘giằng co’ âm thầm nhưng khốc liệt giữa những lực lượng đối lập chiến tranh chưa nổ ra, thì làm sao có thể không xót xa trước sự tiêu tốn khôn lường về phương tiện kinh tế và sức lực con người chỉ để mỗi quốc gia bảo vệ cho mình một lớp áo giáp gồm những vũ khí ngày càng đắt đỏ, ngày càng tinh vi gây tổn hại nghiêm trọng đến ngân sách giáo dục, văn hóa, nông nghiệp, y tế và dân sinh?”

Đức Giáo hoàng Gioan XXIII: hòa bình thực sự, không phải là sự cân bằng của khủng bố

Lập trường được Đức Giáo Hoàng Phaolô VI nhắc lại với giọng đầy tâm huyết ở đây chính là sự lên án rõ ràng đối với cái gọi là “thuyết răn đe”, đã được vị người tiền nhiệm trực tiếp của ngài, Đức Giáo hoàng Gioan XXIII, bày tỏ trong thông điệp nổi tiếng “Pacem in terris – Hoà bình trên thế giới”, được công bố năm 1963, ngay sau cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba, khủng hoảng đã đưa thế giới đến bên bờ vực của một cuộc chiến tranh hạt nhân.

Thánh Giáo hoàng viết trong thông điệp cuối cùng của ngài: “Như chúng ta đã biết: để biện hộ cho việc sản xuất vũ khí, người ta thường đưa ra luận điệu: chỉ có một nền hòa bình duy nhất có thể thực hiện được, đó là nền hòa bình xây trên thế quân bình về sức mạnh. Vì thế, hễ một cộng đồng võ trang, là các cộng đồng khác cũng phải võ trang theo. Nếu một cộng đồng chế tạo vũ khí nguyên tử, thì các cộng đồng khác cũng phải chế tạo vũ khí nguyên tử có sức phá hoại đồng đều. Do đó, nhân loại luôn luôn phải sống trong sự đe dọa của một cuộc chiến tranh có thể bộc phát bất cứ lúc nào, với một sức tàn phá khôn lường. Bởi vì vũ khí đã sẵn, và nếu không thể tin rằng có người dám cả gan đứng ra chịu trách nhiệm về những sự đau thương tàn khốc do chiến tranh gây ra, nhưng vẫn có thể tin được rằng chỉ một sự kiện bất ngờ và không thể kiểm soát được, thì có thể khơi ngòi cho tất cả bộ máy chiến tranh đó. Và dù người ta có thể kiểm soát các vũ khí nói đây một cách hữu hiệu, để chiến tranh không thể xảy ra được, thì cũng có đủ lý mà sợ rằng: chỉ sự liên tiếp thí nghiệm các vũ khí nguyên tử cũng có thể nguy hại cho sự sống trên trái đất”.

Đức Giáo hoàng Phanxicô và “Fratelli tutti”: Hòa bình không phải là sự cân bằng quyền lực

Nguyên tắc này, trọng tâm Huấn quyền về hòa bình của các Giáo hoàng nửa sau thế kỷ 20, đã được cập nhật trong thông điệp Fratelli tutti. Đức Giáo hoàng Phanxicô giải thích trong văn kiện được ký vào ngày 03/10/2020 tại Assisi: “Thực tế là từ khi vũ khí hạt nhân, vũ khí hóa học và sinh học phát triển, chưa kể đến các công nghệ mới với những ứng dụng rộng khắp và ngày càng hữu hiệu, chiến tranh đã có được sức mạnh hủy diệt không thể kiểm soát, gây hậu quả tàn khốc cho bao dân thường vô tội. Quả là nhân loại chưa bao giờ có một thứ quyền lực lớn như thế trên chính mình, và chẳng có gì bảo đảm rằng họ sẽ luôn sử dụng quyền lực ấy cách khôn ngoan”.

Cũng trong thông điệp, ngài nhấn mạnh rằng hòa bình và ổn định quốc tế không thể dựa trên cảm giác an toàn giả tạo, trên sự đe dọa hủy diệt lẫn nhau hoặc hủy diệt hoàn toàn, hay chỉ trên việc duy trì sự cân bằng quyền lực.

Tất cả những tuyên bố này, được rút ra từ giáo huấn của các Giáo hoàng, mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bối cảnh hòa bình thế giới dường như bấp bênh hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, điều đáng chú ý là sự lỗi thời của khẩu hiệu tiếng Latinh “Si vis pacem, para bellum - Nếu bạn muốn hòa bình, hãy chuẩn bị chiến tranh” - vốn là cách diễn đạt lại một đoạn trích trong tác phẩm Epitoma rei militaris của Vegezio (thế kỷ IV–V) - đã được nhấn mạnh rộng rãi trong thế kỷ này, ngay cả trong những bối cảnh hoàn toàn khác xa với Giáo huấn xã hội của Giáo hội.

Giáo dân cũng nói không với chiến tranh

Ngay từ ngày 12.06.1909, Filippo Turati – một trong những người cha sáng lập của chủ nghĩa xã hội Ý – trong bài diễn văn “Cơn chóng mặt vì chạy đua vũ trang và các cải cách xã hội”, đọc tại Hạ viện Ý, đã khẳng định: “Câu nói nổi tiếng si vis pacem, para bellum chẳng qua chỉ là một cách chơi chữ của nhà tiên tri Delphi. Thưa quý vị, chúng ta hãy trở lại với nghĩa thường, nói rằng: ‘Si vis pacem, para pacem - Nếu bạn muốn hòa bình, hãy chuẩn bị cho hoà bình’. Hãy chấm dứt cơn điên rồ vô ích này của cuộc chạy đua vũ trang đang làm kiệt quệ các quốc gia”.

Rồi vào năm 1947, sau thảm họa Hiroshima và Nagasaki, Mahatma Gandhi đã viết: “Bài học có thể rút ra (…) là một quả bom không thể bị phá hủy bởi một quả bom khác, cũng như bạo lực không thể bị tiêu diệt bằng bạo lực”. Còn tại Ý, triết gia và chính trị gia chống phát xít Aldo Capitini – được truyền cảm hứng từ chính vị lãnh tụ Ấn Độ – đã nhấn mạnh rằng: “Mục tiêu của tình thương chỉ có thể đạt được bằng tình thương; mục tiêu của sự trung thực phải được thực hiện bằng những phương tiện trung thực; và mục tiêu của hòa bình không thể đạt được bằng luật lệ cũ đầy bất ổn ‘nếu bạn muốn hòa bình, hãy chuẩn bị chiến tranh’, nhưng bằng một luật khác: trong thời bình, hãy chuẩn bị cho hòa bình”.

Số liệu rõ ràng: vũ khí và chiến tranh không mang lại hoà bình

Theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm có trụ sở tại Thuỵ Điển, chi tiêu quân sự toàn cầu đã đạt mức cao nhất trong lịch sử vào năm 2024 – vượt quá 2.700 tỷ đô la – trong khi hiện nay trên thế giới đang có 56 cuộc xung đột vũ trang đang diễn ra, liên quan đến hơn 92 quốc gia, con số cao nhất kể từ khi Thế chiến thứ Hai kết thúc. Điều này khẳng định rằng việc “chuẩn bị chiến tranh” không chỉ làm tiêu tốn nguồn lực kinh tế của các quốc gia nhưng còn không mang lại hòa bình.

Trước những đau thương do các cuộc chiến, đặc biệt là tại Ucraina và Trung Đông gây ra, những lời gần đây của Đức Giáo hoàng Lêô XIV vẫn là một kim chỉ nam rõ ràng và kiên định, tiếp nối giáo huấn hòa bình của các vị tiền nhiệm: “Chúng ta không được quen với chiến tranh; ngược lại, chúng ta phải từ chối sự quyến rũ của vũ khí mạnh mẽ và tinh vi như một cám dỗ”.

Vatican News
Nguồn: vaticannews.va/vi